konferencja ekspercka – Kraków 11 września 2023
Konferencja była zorganizowana przez Fundację im. J. Paradowskiej i J. Zimowskiego oraz Krakowską Akademię im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
Do udziału w Konferencji zaproszono byłych ministrów i wiceministrów Spraw Wewnętrznych, byłych szefów i innych wysokich funkcjonariuszy służb policyjnych i specjalnych z okresu po 1990 roku.
Zaproszono też pracowników naukowych, zajmujących się tematem służb, ochroną praw człowieka, zagadnieniami konstytucyjnymi.
Nie zapraszano polityków ani dziennikarzy, co pozwoliło na utrzymanie eksperckiego charakteru konferencji. Uznano, że zajmujący wysokie stanowiska w służbach w czasach rządów różnych opcji politycznych, będą mogli podzielić się swymi doświadczeniami i przemyśleniami, które mogą okazać się przydatne dla tych, którzy będą w Polsce sprawować władzę.
Obradowano w 3 panelach dyskusyjnych, z których pierwszy poświęcony był zagadnieniom ustrojowym dotyczącym służb policyjnych i specjalnych, drugi poświęcony był służbom specjalnym, trzeci służbom policyjnym.
W kwestach ustrojowych dotyczących służb – wszyscy dyskutanci, tak uczestnicy panelu, jak i dyskutanci z sali byli zgodni co do tego, że :
1) Służby, tak policyjne jak i specjalne są fragmentem mechanizmu, jakim jest państwo, a zatem ich kondycja jest zależna od kondycji całego aparatu państwowego. Sprawne i praworządne działanie służb wymaga istnienia niezawisłych sądów, niezależnej apolitycznej prokuratury, jasnego zdefiniowania polityki państwa, poziomu kultury i moralności klasy politycznej.
2) Polityczny nadzór nad służbami powinien gwarantować maksymalną możliwie apolityczność służb, co wymaga szczegółowych rozwiązań prawnych (których stworzenie jest rzeczą stosunkowo prostą), ale przede wszystkim wymaga podniesienia kultury politycznej i prawnej klasy politycznej, co jest sprawą trudną, zależną od wielu czynników i przy maksymalnie dobrej woli tej klasy, wymagającą czasu i zaangażowania ośrodków i środowisk opiniotwórczych.
W zakresie nadzoru nad służbami zarysowały się dwa główne, zasadnicze stanowiska: pierwsze , (reprezentowane przez zdecydowana mniejszość) zakładało konieczność powołania odrębnego resortu (ministerstwa) ds. bezpieczeństwa lub nowego ciała (komisji) złożonej z sędziów (ewentualnieemerytowanych sędziów) do nadzoru nad służbami i ich działalnością. Drugie, za którym opowiadała się zdecydowana większość, zakładało konieczność urealnienia aktualnego nadzoru i kontroli przez sejmową Komisję ds. SłużbSpecjalnych. Wymagało by to ustawowego zagwarantowania uprawnień i obowiązków tej Komisji, ustawowego zagwarantowania, by przewodniczącym Komisji był poseł partii opozycyjnej, lub rotacyjnego kierownictwa komisji.
Zwracano uwagę, co do tego panowała powszechna zgoda, że należy tworzyć klimat i tworzyć ustawowe zabezpieczenia oraz doskonalić mechanizmy apolityczności służb. Polityczne wykorzystywanie służb ( szczególnie do celów partyjnych, do uzyskiwania przewagi nad opozycją) jest zawsze z inicjatywy rządzących polityków, a nie z inicjatywy służb.
3) Czynności operacyjno- rozpoznawcze powinny być uregulowane w odrębnej ustawie (kodeksie czynności operacyjno-rozpoznawczych). Ustawowego unormowania wymaga zarówno rodzaj stosowanych form tych czynności, sposób ich realizacji, zakres ich stosowania.
4) Kontrola nad wykorzystywaniem uprawnień do realizacji czynności operacyjno-rozpoznawczych powinna spoczywać na niezawisłych sądach, jako jedynych, z mocy Konstytucji organach władzy niezależnych od rządzącej większości, w szczególności władzy wykonawczej.
5) Zgłaszano postulat, by wojskowe służby specjalne były „zwrócone armii”, podporządkowane szefowi Sztabu Generalnego a nie Ministrowi Obrony. W tej sprawie nie podjęto jednak dyskusji.
6) Powszechnie akceptowano pogląd, że brak jest jasnych i wyraźnych rozdziałów zadań i kompetencji pomiędzy służbami specjalnymi a także między służbami policyjnymi. Tak np. zwalczaniem terroryzmu zajmują się Policja, ABW, Straż Graniczna, a zwalczaniem korupcji jeszcze CBA. Utrudnia torealizacje zadań i generuje koszty. Konieczne jest ostre, ustawowe rozdzielenie zadań i kompetencji poszczególnych służb).
7) Powszechnie akceptowano pogląd, że CBA powinno być włączone do Policji na takich zasadach jak CBŚ.
8) Zwracano uwagę, że nazwa „służby specjalne” zaciera istotę zadań służb objętych ta nazwą, a zadaniami tymi ma być przede wszystkim wywiad i kontrwywiad. Reszta powinna być zasadniczo oddana służbom policyjnym.
9) Uznano, że szefami służb nie powinni zostawać politycy, tylko oficerowie służb, ewentualnie, w uzasadnionych przypadkach z możliwością przesuwania tych oficerów miedzy służbami ( np. z ABW do AW, z SKW do ABW, z AW do SWW i t.p.).
10) Brak mechanizmów zlecania służbom zadań przez rząd ( konstytucyjnych ministrów) i rozliczania służb z wykonania tych zadań. Obecnie służby same się zadaniują, same rozliczają, same tworzą plany pracy i same oceniają ich realizację.
11) Należy z wyprzedzeniem wieloletnim przewidywać nowe zagrożenia i wyzwania dla służb i przystosowywać je do nowych, nadchodzących zadań. Konieczne jest tworzenie „doktryny bezpieczeństwa państwa” na wzór„doktryny wojennej” i opracowywać i modyfikować tę doktrynę adekwatnie do zagrożeń i możliwości służb i państwa.
12) Konieczna jest stabilizacja kadrowa służb. Jest niedopuszczalne, by każda zmiana rządzącej opcji politycznej skutkowała zmianami na stanowiskach kierowniczych służb.
13) Panowała powszechna zgoda, że nastąpił upadek społecznego zaufania i autorytetu służb, szczególnie Policji i Straży Granicznej, co jest w dużej mierze efektem ich upolitycznienia i wykorzystywania do celów politycznych. Trzeba podjąć program naprawczy. Konieczne jest ustalenie czytelnych kryteriów awansu i podnieść znacząco uposażenie funkcjonariuszy.
W dyskusji w pozostałych panelach, uzgodniono ponadto:
1) Sądowa kontrola nad wykonywaniem kontroli operacyjnej aktualnie jest czysto nominalna, fikcyjna. Aby stała się realna, konieczne jest stworzenie w sądach okręgowych specjalnych wydziałów ds. nadzoru nad czynnościami operacyjnymi. Wydziałom tym można by także powierzyć nadzór nad tymczasowym aresztowaniem. Sędziowie tych wydziałów powinni być wyspecjalizowani w tym zakresie, mieć możliwość dokonywania także następczej kontroli zasadności zastosowanych czynności operacyjno-rozpoznawczych ( w szczególności kontroli operacyjnej ). Prawa do inicjowania takiej kontroli należy pozbawić Prokuratora Generalnego.
2) Zarysowały się dwa sprzeczne stanowiska odnośnie zakresu przedmiotowego kontroli operacyjnej. Wedle pierwszego, należy ograniczyć przedmiotowo zakres stosowania kontroli operacyjnej tylko do najcięższych zbrodni, podobnie należy ograniczyć możliwość zarządzania podsłuchu i podglądu w ramach czynności procesowych. Wedle drugiego – obecny zakres tej kontroli jest konieczny i nie należy go ograniczać. Sprawa wymaga odrębnego przedyskutowania.
3) Celowe jest zbudowanie jasnej polityki migracyjnej państwa oraz reforma Straży Granicznej, zmierzająca do stworzenia z jej formacji zajmującej się kompleksowo problemem migracji, z równoczesnym poddaniem jej decyzji kontroli niezawisłych sądów.
informacje i zdjęcia z konferencji: